Realite, İnsanların, hislerinin ilgili olduğu mevcudiyetlere inanmaları, demektir. Hisler daima değiştiğine göre, dünyada değişmeyen sabit bir realite yoktur. Realiteler de idrakle beraber gelişir. İdrakler ne kadar artarsa realitelerin kapsamı da o oranda genişler. Yani hislerin kapsamına giren mevcudiyetler çoğalır.

Realiteler aşağıdan yukarılara doğru kesintisiz olarak birbirini izler. Her hangi bir kademenin vazifeye yönelmiş realitesi, üst kademenin nefsaniyet realitesini, nefsaniyete yönelmiş realitesi de alt kademenin vazifeye yönelmiş realitesini oluşturur. Geçmiş bir realite gelecek realiteyi hazırlarken, gelecek realitenin öz bilgileri içinde o geçmiş realitenin de izlenimleri bulunur. Böylece gelecek realiteler geçmiş realitelerin sonuçlarını içine ala ala genişler. İnsanın tekamül ihtiyacına ve idrak kapasitesine göre bu realiteler değişerek birbirini takip eder.

Örnek olarak, bencillik realitesinin birinci kademesinde bir insan, yalnız kişisel çıkarları için çalışıyorsa, ikinci kademeye geçince kendisine bağlı küçük bir ailenin çıkarları için çalışmaya başlar. Bir kademe daha yükselince toplum çıkarı için çalışır, bir kademe daha vatanı için çalışır. Ve, bu bencillik realitesinin kademeleri yükseldikçe tüm insanlığa ve hatta bütün varlıkları kapsayacak kadar genişler. O kadar yüksek kademelere ulaşınca da artık ona bencillik değil, başkalarını düşünen kimse denir fakat, gene o kendisinden bir üst realiteye göre nefsaniyet durumunda kalır.

Bir realiteyi terk edip daha üstün bir realiteye geçilebilmek için, o realitenin sonuçlarının öz varlık tarafından öz bilgi haline getirilmiş olması gerekir. Yoksa sempati kurulmamış bir realite, vicdan mekanizmasının vazifeye yönelmiş üst kısmında ve yaşanması gereken bir realite konumunda yer alır.

İnsan, bir realitede yaşayıp kendisini tatmin etmeyen noktalarla karşılaşınca, ve daha üstününe ihtiyaç duyunca, içinde bulunduğu realite nefsaniyet haline gelir. İşte nefsaniyet haline gelmiş bir realiteyi terk etmek için gösterilen çabalardan meydana gelen olaylar, ve bu olaylardan alınan dersler, öz bilginin sürekli artmasına, idrakin genişlemesine, ve sonuç olarak ruhun tekamülüne sebep olmaktadır. Yaşanan realiteler ve bu realitelere bağlı bütün olaylar insanları mutlu veya mutsuz ederken aynı zamanda öz varlığın bünyesine uygun değerlerle birtakım değişikliklere de uğrarlar. Özvarlıkta, dünyadaki görünüşlerinden tamamen farklı şekil ve biçimlerde gittikçe değerlenerek zenginleşir ve ince yapılar meydana getirirler. Bunlar öz bilgilerdir. Yani realiteler, dünyaya ait anlamlarından çok daha derin ve ince anlamlar halinde birike birike öz bilgileri beslerler. Bunlar gerçek tekamül değerleridir ve ruhların tekamüllerine hizmet ederler.

Bu bilginin birçok ayrıntılarını ve daha birçoklarını, büyük vazife planının, dünya için vazifeli olan kısmının dünyaya bir hediyesi olan, İlahi Nizam ve Kainat, adlı kitapda bulabilirsiniz.