Vicdan, bütün varlıkları vazife planlarına hazırlayan bir hazırlık mekanizmasıdır, ve bir birim düalitedir.

Bu birim dualite, bitkileriyle, hayvanlarıyla, insanlarıyla, tüm varlıkların hal ve hareketlerini kapsamı içine dahil eden çok önemli bir mekanizmadır. Bu düalite, vicdan, idrake bağlı olarak gelişir. Bitkilerdeki idrak, insanlardaki idrak gibi gelişmiş olmadığı için, bitkinin vicdanı da insandaki vicdan gibi olmaz. Zaten buna vicdan da denilmemiştir, karışmasın diye tekamül mekanizması denilmiştir.

Bitkiler, insandaki idrakin en ilkel hali olan basit içgüdülere sahiptir. Bitkilerin bu basit içgüdülerine bir, birim düalite ayarlı olarak bulunur. Buradaki düalite gelişim mekanizmasının düaliteleridir. Bitkilerdeki içgüdüler, varlık bitki safhasına geçtikden sonra gelişerek atılım yaparlar. Bu atılımlarla bitkiler, topraktan suyu kökleriyle çekip yaşamaya çalışırlar. Bu işlem çok yavaş olduğu için görünmez, ayrıca çok basit bir harekettir ve bu hareket bir birim düalite içinde meydana gelir. İşte bitkilerdeki bu bir birim düalite, insandaki vicdanın gelişmemiş karşılığıdır. Ve, bu düalite bitkileri hayvan safhasına hazırlar.

Hayvanlarda ise, idrak dikkat çekecek kadar gelişmiştir ve rahatlıkla gözlem yapılabilir. Hayvanlarda açlık hissi olmasaydı yerlerinden kıpırdamazlardı. Yaşamak için bu açlık hissi hayvanları harekete geçirir ve başlarına gelmedik kalmaz. Onların yaşadığı tüm olaylar ve gösterdiği tüm gayretlerde bir birim düalite içinde meydana gelir. Bitkilerde olduğu gibi hayvanlarda da bu mekanizma otomatik çalışır. Yani, bir köpek ne kadar meşgul olursa olsun bir hırsızı fark ettiği zaman tek seçeneği vardır ve bu işi otomatik yapar, o da kovalamaktır. Ve, hayvanları insan safhasına otomatik çalışan bu bir birim düalite hazırlar.

İnsanlara gelince, aynı düalite insanlarda vicdan ismini alır. Bu düalite, insanlarda bir yönü vazifeye yönelmiş diğer yönü ise nefsaniyete yönelmiş olarak bulunur.Vicdan, İnsanın gelişen idrakine bağlı olarak üç seviyede bulunur. Hem otomatik, hem yarı idrakli, hem de az çok id- rakli olmak üzere gelişen bu idraklere göre uyarlanmış vicdan seviyeleri vardır. Otomatik vicdan, insanlığın ilk zamanlarına aittir. Fakat buradaki vicdan, hayvanlarda otomatik çalışan vicdan gibi değildir. İnsanlık safhasına geçince biraz daha idrakli hareketlerle bu vicdan düalitesi genişlemiştir. Artan idrakle paralel gelişen bu düalite, bir birim olan bu düalite, hayvanlarda mevcut olmayan mesuliyet duygusu ve idrakinin insanlarda bir sezgi halinde de olsa doğmasına sebep olmuştur. Bu mesuliyet sezgisinin doğuşu, insanlığın gelişmesini hızlandıran en önemli duyguların başında gelir. Çünkü bu mesuliyet sezgisi, vicdan düalitesinin vazifeye ve nefsaniyete yönelen zıtları arasındaki dengelere müdahalesi çok büyüktür.

İnsanlık kademeleri ilerledikçe vicdan realitesine ait duygular, bilgiler ve idrakler artar. O oranda da hürriyetlerin sınırları genişler. Fakat, idrak genişledikçe yanlışlar ve doğrular ortaya çıkar, yapılması ve yapılmaması gereken şeyler daha net görünmeye başlar. İnsan bunlara uymak mecburiyetini duyar ve uyar, uyunca da hürriyetini gene kendisi sınırlar. Bu sayede vicdan mekanizmasını daha iyi idrak etmeye başlar, ve o insan idraki kadar otomatizmadan kurtulur. Bu durum ise, onu yavaş yavaş vazife sezgisine yaklaştırır. Çok uzun bir zaman sonra da, vicdan düalitesinin dengeleri vazife sezgisinin ve bilgisinin sınırlarına kadar gelir.

Bir insanın dünyada yapacağı iş, vicdan düalitesinin vazifeye yönelmiş olan taraflarını beslemek, nefsaniyete ait taraflarını ertelemek olmalıdır. Çünkü, vazife tarafına değerler eklendikçe vicdan dengesinin öz varlıktaki kazançları hızla yükselecektir. Nefsaniyet tarafına değerler eklendikçe de, öz bilgilerin artması dolambaçlı ve uzun yollardan geçirilecek ıztıraplı, zahmetli işlemlerle otomatik yürüyüşe tabi olacak ve yavaşlayacaktır. Onun için, gelişim yolunu kısaltmak ve vicdan mekanizmalarının zorunlu müdahalelerini mümkün olduğu kadar azaltmak için, bu mekanizmanın alt ve üst taraflarını birbirinden ayırt edebilecek idrak seviyesine bir an önce ulaşmak gerekir.

Bu bilginin birçok ayrıntılarını ve daha birçoklarını, büyük vazife planının, dünya için vazifeli olan kısmının dünyaya bir hediyesi olan, İlahi Nizam ve Kainat, adlı kitapda bulabilirsiniz.