Bedenli varlıkların idrak ve irade özgürlüklerine kısaca bir göz atalım. İdrak ve irade özgürlüğü tüm bedenli varlıklarda bulunmaktadır. Bu arada, bu bilgilerle anlatılmak istenen olayın aslını sezmeye çalışmak lazım çünkü insanı geliştirecek olan budur. Ayrıca, görünen bitki, hayvan, ve insan bedenlerini de varlığıyla birlikte düşünme alışkanlığını kazanmak gerekir, zira gözlemi yapılan tüm bedenli hayatın ipleri o görünmeyen varlıklara bağlıdır.
Şimdi, ruhların tekamülleri bu kainatta bir takım prensip ve mekanizmalar kullanılarak tamamlanmaktadır.
Bu prensip ve mekanizmalarla karşı karşıya kalan ruhun kainattaki varlığıdır. Varlığın gelişimine paralel olarak ruh da tekamülünü tamamlar. Bununla birlikte, ruhun tekamülünü tamamlamakla vazifeli olan varlık tamamen ruhun hakimiyeti altındadır.
Varlık, ruhun tekamülünü tamamlayabilmesi için tekamül mekanizmalarını kullanmak zorundadır. Fakat ilk defa meydana getirilip ruhun hizmetine sokulan varlıkta bulunan tek şey kendisine hakim olan ruhunun içgüdüleridir. Ruh da, bu içgüdüleri kendisine bir varlık tahsis edilmeden önce kazanmıştır. Daha doğrusu kainat üstünden gelen tesirlerle ruhta bir içgüdü diyebileceğimiz bir kabiliyet daha öncesinden uyandırılmıştır.
Bir içgüdüye sahip olan varlık, vazifesini yapabilmek için kendisinde bulunan içgüdüsü kadar tekamül mekanizmalarını kullanmaya ve kendisini geliştirmeye başlar. Bu tekamül mekanizmaları artık ruhların tekamüllerini tamamlamaları için kullandıkları araçlar olur. Kısaca, tekamül mekanizmaları varlığın içgüdüsüne ayarlanmış olarak otomatik çalışır ve varlığın içgüdüsü gelişmeye başlar. Bitki safhasındaki bedenli varlıklardan insan safhasına kadar tüm varlıklar bu tekamül mekanizmalarını çeşitli derecelerde kullanırlar ve kendilerini esas vazifelerine hazırlarlar. Bu mekanizmaları kullanmazlarsa bir ilerleme kaydedemezler. Bu seçim, onların çeşitli derecelerde de olsa bazı özgürlüklere sahip olduğunu gösterir.
Tekamül mekanizması bir düaliteye sahiptir ve kendi içinde zıt kutupları vardır. Bu mekanizma prensiplere göre çalışır, yani düalite prensibi ve değer farklanması mekanizmasını kullanır. Bu prensibe bağlı mekanizmanın nasıl çalıştığını biliyorsunuz.
İç güdüleriyle tekamül mekanizmasını kullanan varlıkların bedenleri bitki bedenleridir, yani çiçeklerdir, ağaçlardır, gördüğünüz bütün yeşil alanlar bu varlıkların bedenleridir. Tekamül mekanizmasını otomatik olarak kullanıp içgüdülerini geliştiren varlıkların bir sonraki bedenleri hayvanlar alemidir. Hayvanlar aleminde yine bu iç güdülerin bir otomatizması ortaya çıkar, fakat daha gelişmiş olur ve kendini belli eder.
Bundan sonra varlık, insanlık safhasına geçip insan bedeni kullanmaya başladığı zaman varlıktaki bu içgüdünün adı idrak olur. Kullandığı tekamül mekanizmasının adı da vicdan olur. Yani varlık, insanlık safhasına geçtiği zaman idrakiyle vicdan mekanizmasını kullanıyor ve kendini geliştirip geleceğe hazırlıyor demek olur.
Fakat, insanlık safhasına kadar tekamül mekanizmasını, yani vicdan mekanizmasını otomatik olarak kullanan varlık, insanlık safhasına geçtikten sonra bir kısım idareyi insan idrakine bırakır. İnsan, idrak ve iradesiyle bu vicdan mekanizmasını kullanmaya başladığı zaman, bitki ve hayvanlardan farklı olarak bir özgürlüğe sahip olmuş olur. Bu özgürlüğün verilmesiyle birlikte sorumluluk da bir sezgi olarak ortaya çıkmaya başlar. Sorumluluk vicdana, vicdan da idrake bağlı olarak birbirini yükseltmeye ve geliştirmeye yavaş yavaş devam ederler. Bu arada ıstıraplar ve sevgiler yardımcı unsur olarak rol alırlar.
Şimdi, her insan da idrak ve irade farklı olduğu için idrakin özgürce kullandığı vicdan da farklı olacaktır. Verilen bilgilere göre, ilk zamanlarda otomatik, daha sonra yarı idrakli ve son zamanlara doğru da biraz daha fazla idrakli olmak üzere insanlıkta üç seviyede vicdan durumu ortaya çıkmıştır. Otomatik vicdan hayvanlarda da vardır fakat hayvanlardaki otomatik çalışmada bir kararlılık vardır. Bu kararlılık insanlığa geçerken biraz idrakle zenginleşmiş olduğu için kararsız durumlar alır ve otomatik halden yavaş yavaş çıkar.
Kısaca, tekamül mekanizması bitki seviyesinde var olan varlıktaki iç güdüleri hayvanlık seviyesine ve oradan da insanlık seviyesine kadar geliştirir. Aynı mekanizma, yani vicdan mekanizması haline gelmiş olan tekamül mekanizması, ve idrak haline gelmiş olan iç güdüler, insanın idrak ve irade özgürlüğüne bağlı olarak insan varlığını da vazife planlarına hazırlar.
Şimdi insan, idrak ve irade özgürlüğüne sahip olmasaydı yaptığı hiçbir işten sorumlu tutulmazdı zira bitki ve hayvanlarda bu sorumluluk yoktur. Burada, varlığı vazife planına hazırlayan etkenler sorumluluğunun getirileridir. Bu duruma göre, insan dünyada ne kadar idrakli olursa o oranda sorumluluğu artacak, ne kadar idraksiz olursa o oranda da az sorumluluk sahibi olacaktır.
Fakat, bu bilgiden de bazı sorumluluklardan kurtulmak için idraksiz hareketleri bir fırsat olarak değerlendirmek, ve sonra da bu hareketlerde idraksizliği özgür iradeyle kasıtlı olarak seçmek ve girişimlerde bulunmak, kendi kendini kandırmak demek olur ki burada kazanılması gereken bir tecrübenin varlığı da ayrıca ortaya çıkar.
Sonuç olarak, insanların idrak ve irade özgürlükleri onların sorumlulukları altında bulunan ve geleceklerini hazırlayan en değerli araçlarından birisidir.